War dose not determine,who is right !
War determines for those who are left.
કોણ જાણે યુધ્ધનો શું ભેદ છે ?
શેષ જે બાકી બચે તે ખેદ છે.
બીજા વિશ્વયુધ્ધનો મૃત્યુ આંક વાંચો તો માનવી પરની આસ્થા જડમૂળથી ઉખડી જાય. માણસો, માણસો ને ભરખી જાય એવા વરવા દ્ર્શ્યો,આખા વિશ્વમાં . આખું વિશ્વ ઉંચા મને જીવતું હતું. લોકો રેડીયાને કાન માંડીને રોજ સમાચારો સાંભળતા અને દહેશત ભરી ઉત્તેજનાથી દિવસો કાઢતાં હતાં. ૨૨-જુન-૧૯૪૧ ના દિવસે હિટલરે રશિયાની ધરતી પર ૧૫૦૦ માઇલના વિસ્તારમાં ૫૫ લાખ સૈનિકો ઉતારી દીધા હતા. ૧૯૦ ફૌજી ડીવીઝનો, ૫૦૦૦ યુધ્ધ વિમાનો અને ૪૭૦૦૦ તોપો. દર મિનીટે ૯ માણસો મરતા હતાં, રોજના ૧૪૦૦૦. કુલ ૧૪૧૮ દિવસ યુધ્ધ ચાલ્યું હતું. મૃત્યુ આંક- સોવિયેત સંઘ ( ૨ કરોડ ), પોલેંડ ( ૬૦ લાખ), યુગોસ્લાવિયા( ૧૭ લાખ), ફ્રાંસ(૬ લાખ), અમેરિકા(૩ લાખ), જર્મની(૧ કરોડ ૩૦ લાખ), ઇટાલી( ૫ લાખ). કુલ ૫ કરોડ ૪૮ લાખ માનવીઓ પૃથ્વી પરથી ઉઠી ગયા હતાં.
વિશ્વમાં ઠેર ઠેર ફૌજી કબ્રસ્તાનો ફુટી નીકળ્યા હતાં. પાછળ રહી ગયેલા કુટૂંબી જનોની બધીર અવસ્થા દયા ઉપજાવે તેવી હતી.યુધ્ધ વિરામ પછી પોતાના વ્હાલસોયા, ક્યા કબ્રસ્તાનમાં પોઢ્યા છે તે ગોતવા સરકારી દસ્તાવેજો મેળવવાની કંટાળા જનક વિધીઓ અને પછી દૂર દેશોમાં આવેલા કબ્રસ્તાન સુધી પહોંચવાની ગડમથલ કરતાં સ્વજનો.
( શ્રી રુડયાર્ડ કિપલીંગ ની વાર્તાના એક અંશનો આધાર લઇ આ વિષયને લગતી વાર્તા લખી છે. ૧૮૬૫ માં મુંબઇમાં જન્મેલા અને પછી બ્રીટનમાં વસેલા રુડયાર્ડને ૧૯૦૭ માં સાહિત્યનું ’નોબેલ પ્રાઇઝ’ મળેલું. )
” માળી ( The Gardner )”
મિસ.હેલન ટૂરેલે પોતાના એકના એક ભાઇના અનાથ પુત્રને ખૂબ સંભાળ લઇને મોટો કર્યો હતો. તેનો પિતા જ્યોર્જ ટૂરેલ તેના જન્મના થોડા અઠવાડિયા પહેલાજ ઘોડા પરથી પડીને મૃત્યુ પામ્યો હતો. અને તેની માતાએ બીજા લગ્ન કરી લીધા હતાં. જ્યોર્જે તેનું નામ ’માઇકલ’ રાખ્યું હતું. માઇકલને મોટો કરવાની જવાબદારી પુરી કરવા માટે હેલન ટૂરેલે લગ્ન કરવાનું ટાળ્યું હતું. હેલન ટૂરેલે પાંચ વર્ષનાં માઇકલને સમજાવ્યો હતો કે તારે બધાની વચ્ચે મને ’મમ્મી’ કહીને નહીં બોલાવવાની “આન્ટી’ કહેવાનું, આપણે બન્ને એકલા હોય ત્યારે ઠીક છે. એ વખતે નાની ઉંમરના માઇકલને બહુ સમજણ નહોતી પડી. પણ જ્યારે તે દશ વર્ષનો થયો ત્યારે એ વાતની જીદ પકડી હતી કે બધા વચ્ચે હું તમને ’મમ્મી’ કેમ ન કહી શકું. જો આ વાતની ચોખવટ નહી કરો તો હું ઘર છોડીને જતો રહીશ. હેલન ટૂરેલે મહામહેનતે તેને સચ્ચાઇ સમજાવી હતી કે હું તારી મમ્મિ નથી, તારા પિતાની બહેન છું.
અઢારેક વર્ષનો થયો ત્યારે માઇકલ આવી જ જીદ સાથે, એક સાંજે પોતે આર્મિમાં ભરતી થઇ ગયો છે તેવી ખબર લઇને આવ્યો. હેલન ટૂરેલે તેને આર્મિમાં નહી જોડાવા માટે બહુ સમજાવ્યો ત્યારે માઇકલે કહ્યું ” આ તો આપણા કુટુંબ માટે ગર્વ લેવા જેવી વાત છે. નાની ઉમરે મરી જવાનો મને ડર નથી. હેલન ટૂરેલે કહ્યું હતું “બેટા આવું અશુભ ન બોલ”.
માઇકલની બટાલિયનને શરુઆતમાં નારફોક તટની છીંછરી ખાડીઓના રક્ષણ માટે તૈનાત કરવામાં આવી હતી, પછી ફ્રાન્સ તરફ રવાના કરવામાં આવી હતી. એક મહીના પછી માઇકલે ટૂરેલને એક પત્ર લખ્યો હતો- મારી ચિંતા કરશો નહીં, અંહીયા હમણા આરામ છે, ખાસ કોઇ કામ નથી. – અને બે જ દિવસ પછી પોસ્ટમેન એક સરકારી તાર લઇને આવ્યો અને ગાર્ડનમાં ઉભેલા પડોશી મિ.રેક્ટરને આપ્યો અને કહ્યું ” આ વખતે હેલન ટૂરેલનો વારો છે.” રેક્ટર સમજી ગયો હતો કે સરકારી તારમાં, યુધ્ધમાં માઇકલના મૃત્યુ થયાની ખબર છે. રેક્ટરે પોસ્ટમેનને કહ્યું ” આમ જુઓ તો માઇકલ મારા પુત્ર કરતાં થોડું વધારે જીવ્યો, ખરુને ? ” પોસ્ટમેન ભાવહીન ચહેરે જોઇ રહ્યો.
શહેરમાં યુધ્ધની આવી ખબરો જુની થવા લાગી હતી. હેલન ટૂરેલ સ્તબ્ધ થઇ અને રેક્ટરને કહેતી હતી ” ખોવાનો મતલબ મૃત્યુ થાય, મેં માઇકલને ખોયો છે એમ જ ને ? આજે સ્તબ્ધ થવાનો મારો વારો છે.” હેલન ટૂરેલ બધી બારીઓના પડદા બંધ કરતી ગઇ અને પછી માથું પકડીને ફસડાઇ પડી. રેક્ટર દયાભાવ દેખાડવા સિવાય બીજું શું કરી શકે ? હેલન ટૂરેલ હવે બીજા આવા જ દુ:ખી પડોશીઓની હારમાં આવી ગઇ હતી. આ પ્રકારની બધીર અવસ્થા આખા શહેરમાં ઘણા કુટુંબોને આભડી ગઇ હતી. હેલન ટૂરેલને હવે તૈયાર થવાનું હતું આગળની સરકારી અને કંટાળા જનક વિધીઓ માટે.
રેક્ટરે શાંત્વના આપી ” એક વાર હું લશ્કરી કેમ્પમાં જઇ આવું અને મારા એક ઓળખીતા અધિકારીને મળીને ખાત્રી કરતો આવું, ઘણી વખત એવું બને છે કે ભળતા સમાચારો પુરી ખાત્રી કર્યા વગર સરકારી દફ્તરથી રવાના કરી દેવામાં આવે છે અને પાછળથી તે માણસ જીવીત નીકળે છે.”
પણ એવું કંઇ બન્યું નહીં. હવે હેલન ટૂરેલ મક્ક્મ થઇ ગઇ હતી, માઇકલ સાચે જ મૃત્યુ પામ્યો હતો, તેનો નાનકડો સંસાર ઉજડી ગયો હતો. થોડા દિવસ પછી હેલન ટૂરેલને એક સરકારી પત્ર સાથે વર્દી પર લગાવવાનો ચાંદીનો બીલ્લો અને એક કાંડા ઘડીયાળ મળ્યા.પત્રમાં લખ્યું હતું કે લેફ્ટનેન્ટ માઇકલની લાશની ઓળખ વિધી પુરી થઇ ગઇ છે અને હેગેન જીલ્લાના ત્રીજા ફૌજી કબ્રસ્તાન માટે તેના નામની નોંધણી થઇ ગઇ છે. હેલન ટૂરેલને થયું “કબ્રસ્તાનની જગ્યા કેટલી સહેલાઇથી જાણ કરી દેવામાં આવી ! જાણે કોઇ સ્વજનનું સરનામું હોય તેમ !” – રેક્ટરની પત્નિએ કહ્યું ” શું ફરક પડત, માઇકલ મેસોપોટેમિયામા કે ગેલ્લીપોલીમાં મર્યો હોત તો પણ ? “.
હેલન ટૂરેલને હવે ખાડીની પેલે પાર દૂર હેગેન જીલ્લાના ત્રીજા ફૌજી કબ્રસ્તાન પહોંચવાની ઉતાવળ હતી. એક કેન્દ્રીય અધિકારીને પૂછપરછ કરી તેને જાણી લીધું કે મોડી રાતની ૨:૦૦ વાગ્યાની ટ્રેઇન પકડીને તે આરામથી વહેલી સવારની નાવમાં બેસી હેગેન જીલ્લા પહોંચી શકશે. ત્યાં એક આરામ દાયક હોટલ પણ છે, ત્યાં શાંતીથી એક દિવસ અને રાત્રી આરામ કરી બીજે દિવસે સવારે ત્રીજા ફૌજી કબ્રસ્તાનમાં જવા નીકળી શકશે. હોટલમાં ખાસ કરીને ત્રીજા ફૌજી કબ્રસ્તાનની મુલાકાતે આવતા યાત્રીઓ જ આવે છે, ક્યારેક હોટલમાં ભીડ હોય છે તો ક્યારેક આરામથી રુમ મળી જાય છે. કેન્દ્રીય અધિકારીએ કહ્યું હતું ” આ પત્ર સાથે લઇને જજો, તેમાં કબરનો સંખ્યા નંબર અને કબરનો લાઇન નંબર લખેલો છે “.
ટ્રેઇનના પ્રવાસમાં એક આધેડ ઉમરની અંગ્રેજ બાઇ મળી ગઇ, તે પૂછતી હતી મરનાર તમારો દિકરો હતો ? ” હેલન ટૂરેલે કહ્યું ” ના, તે મારો ભત્રીજો હતો , તમે પણ હેગેન જીલ્લા જાઓ છો ?”. અંગ્રેજ બાઇએ કહ્યું ” હા, હું તો અવારનવાર ત્યાં જાઉં છું, મારો કોઇ સ્વજન કબ્રસ્તાનમાં નથી, મારી ત્યાં સાકરની ફેક્ટરી છે, પણ ફૌજી કબ્રસ્તાન જવાવાળાને હું માર્ગદર્શન કરું છું, મને થોડો આત્મસંતોષ મળે છે. ”
લીલા વાંસની બનેલી આર્મિની ઓફીસ હતી ત્યાં ખાસી ભીડ અને લાઇન હતી . હેલન ટુરેલે પોતાનો ઓળખ પત્ર અને સરકારી પત્ર આર્મિ અધિકારિને બતાવ્યો. તેણે બાજુમાં પડેલી ઘણી બધી ફાઇલો એક પછી એક ખોલીને પત્રમાં લખેલા નંબરો મેળવ્યા, સિક્કો મારી અને સહી કરી. ” આ વાંસની ઓફીસની પાછળથી જ કબ્રસ્તાન જવાનો રસ્તો છે, દશ મિનીટ થશે, ત્યાં માળી હશે, તેને આ કાગળ બતાવજો “- હેલન ટૂરેલ કબ્રસ્તાનમાં પહોંચી, માળીએ વગર કહ્યે જ કાગળ માગ્યો -” આવો ” કબરની લાઇનો એક પછી એક ગણતો ગણતો એક કબર પાસે લઇ ગયો- ” તમારા પત્રના નંબર પ્રમાણે, આ જ કબર છે ” – તે થોડી જ વારમાં નાના ફૂલ વાળા છોડ લઇને આવ્યો અને કબર પાસે રોપવા લાગ્યો. હેલન માળીને માઇકલની કબર પાસે છોડ રોપતાં નીરખી રહી અને વિચારતી હતી, માઇકલને મેં ઉછેરીને મોટો કર્યો, માળી હવે તેની કબર પાસેના છોડને ઉછેરશે. એક જીવન ખતમ થયું હતું, બીજું પાંગરવા માટે તૈયાર હતું.
બ્લોગ-૭૯
Love at first sight ની ઘટના લગભગ બધાના જીવનમાં જાણ્યે અજાણ્યે બનતી જ હોય છે, કોઇ તેને ગણકારે નહીં, કોઇ મનમાં રાખે, કોઇને વ્યક્ત કરવાનો અવસર પ્રાપ્ત ન થાય તો કોઇ પ્રાપ્ત થયેલો અવસર ચુકી જાય. મુગ્ધાવસ્થાના રંગીન સ્વપનોની દુનિયા જ કંઇક અલગ હોય છે.
જાગી ને જોઉં તો.. 
