કરોડ-પતિ બનવું છે ? કોણ ના પાડે ? બધાએ જ બનવું છે. મહેનત કરવાને બદલે જો કોઇ જેક-પોટ લાગી જાય તો વધારે ઠીક ! મહેનતથી કે કોઇ વ્યાપારી સાહસથી કદાચ ન પણ બનાય, કોઇ ગેરંટી નહીં.
આજના દિવસોમાં Slum dog Millionaire લોક જીભે ચડી ગયું છે. જેને મળો તે આ વાત તો કાઢે જ. સાત આઠ ઓસ્કાર અવોર્ડ લઇ ગયું એટલે એમ થયું કે હવે તો જોવું જ પડશે. પણ મારે આ સંદર્ભ લઇને એક બીજી જ વાત કરવી છે. કરોડ-પતિ બન્યા પછી પણ કોઇ ધરપત આવે ખરી ? કરોડ પતિ બન્યા પછી મન ઉદાર થયું હોય, આપણાથી નીચલે સ્તરે (આર્થિક રીતે )જે લોકો સંઘર્ષ કરી રહ્યાં હોય તેમને માટે થોડીક કુંણી લાગણી થઇ હોય એવું બને ખરું ? મને આવું ભાગ્યે જ જોવા મળ્યું છે. કુણી લાગણી નો મતલબ દયા નહીં, આર્થિક રીતે આપણાથી નીચલા સ્તરે હોય તેમના પ્રયાસમાં તેમને ઉપર લાવવા સાથ આપવો. ફરી કોઇ ગલત ફહેમી નહીં કરતા ! આર્થિક મદદ કરવી જોઇએ તેવું નથી માનતો કે નથી કહેતો. હું હજી સ્પષ્ટતા કરી રહ્યો છુ, અને કહું છું કે તેમને ઉપર ઉઠવાનો મોકો આપવો જોઇએ. હું કરોડ-પતિ તો નથી જ કારણ કે સર્વિસ કરું છું. પણ મે ઘણા કરોડ-પતિઓના માનસિક વલણનું અવલોકન કર્યું છે. મુંબઇ પુના હાઇવે પર ફળો વેંચવા બેઠેલી ગરીબ ગામડાની બાઇઓ સાથે ફક્ત બે ત્રણ રૂપિયા માટે જે રીતે તેઓને ભાવતાલ કરતા અને કસતા મેં જોયા છે, તે જોઇને મને થયા કરે કે આ લોકો કરોડ પતિ જરૂર છે પણ બીજા કોઇ આર્થિક રીતે આગળ આવે તેવી જાણે તેમની ઇચ્છા જ નથી તેમ લાગ્યા કરે. કોઇ પાંચ છ હજારનો નોકરીયાત આવું કરે તો વ્યાજબી છે.
ઘણા સમય પહેલા દૈનિકમાં એક સત્ય ઘટનાનો કિસ્સો વાંચેલો તે યાદ આવી ગયો. મુંબઇના લોકલ ટ્રેઇનના સ્ટેશને ટીકીટ લેવા માટે લાંબી લાઇનો લાગેલી હોય છે. આવા જ એક સ્ટેશને ટીકીટની લાઇન હતી, એક નાની ભીખારી છોકરી લાઇનમાં ઉભેલા માણસો પાસે ભીખ માગતી માગતી આગળ વધતી હતી, તેવામાં અચાનક તેની નજર ટીકીટ બારી પાસે જે માણસ ટીકીટ લઇ રહ્યો હતો અને પાકીટ કાઢતા તેના પાંચ રુપિયા પડી ગયા તેના ઉપર પડી. તે દોડી અને પાંચ રુપિયા ઉઠાવી, તેણે તે માણસને આપવા માટે, હાથથી હળવી ટપલી મારીને તેનું ધ્યાન પોતાની તરફ દોરવા પ્રયત્ન કર્યો. પેલા માણસને એમ કે આ ભીખારી છોકરી તેને ભિખ આપવા માટે પરેશાન કરી રહી છે એટલે જોયા વગર એક બે વખત તેને ધુત્કારી દિધી. છોકરીએ કિધું ” સાબ આપકા પૈસા ગીર ગયા ” . પાંચ રુપિયાની નોટ તે પાછી આપી રહી હતી. તે માણસે જરાય અહેસાન ભાવ દેખડ્યા વગર પાંચની નોટ લઇ ખ્ખીસ્સામાં સરકાવી દીધી અને ચાલતો થયો. પેલી ભીખારી છોકરી પણ જાણે તેનું કામ પુરું થઇ ગયું હોય તેમ વળી પાછી લાઇનમાં ઉભેલા માણસો પાસે ભીખ માગવા લાગી. આ વાતની એક જ માણસે નોંધ લીધી હશે અને આ કિસ્સો તેણે દૈનિકમાં આપવા લખી મોકલ્યો હશે. આ કિસ્સાએ મારા મનમાં બહુ ઉંડી છાપ છોડી છે. ક્યા સંસ્કાર કે ક્યા ધર્મના નિયમે આ છોકરીને આ ઇમાન આ ધરમ સમજાવ્યો હશે ? હું આજે પણ એ જ વિચાર કરું છું.
જ્યારે જ્યારે અમારા પુના મુંબઇ હાઇવે પર લાંબી અને મોંઘી દાટ ગાડીઓ માંથી ઉતરીને રોડ ઉપર દાડમ, સફરજન અને દ્રાક્ષ વેંચતી ગામડાની બાઇઓ સાથે બે ત્રણ રુપિયા માટે ભાવ કસતા અને રકઝક કરતા કરોડ પતિઓને જોઉં છું ત્યારે મને પેલી ક્યારેય ન જોયેલી ભીખારણ છોકરીનો ચહેરો દેખાય છે.
સાવ કાચા નખ ઉતારી લે પીડા જોયા વગર,
આ સમય પણ કેટલી ભારે અજાયબ નેરણી છે.
આમ ખાલીખમ્મ સહુ કોઠાર ખાલી થઇ ગયા,
ને બધા કહે છે મને કે, રામ જેવો તો ધણી છે !
– ભગવતી કુમાર પાઠક
મારી સાથે એક મારો સહકાર્યકર છે, દેશપાન્ડે, મહારાષ્ટ્રીયન છે એટલે હિન્દીમાં વાતચીત કરે, આજથી બારેક વર્ષ પહેલા તેણે મને એક વાત કરી હતી ” ભટ્ટ ભાઇ, મેં જિંદગીમાં એક બહુ સારુ કામ કર્યું છે. મારે સંતાનમાં એક બાબો છે, મેં અને મારી પત્નીએ નિર્ણય કર્યો અને નક્કી કર્યું કે એક બેબી અનાથ આશ્રમમાંથી દત્તક લેવી. અને આ કામ અમે પુરું કર્યું તે વાતનો અમને આનંદ છે. ” આ વાત સાંભળીને એક વખત તો હું ગદગદ થઇ ગયો હતો, આ દેશપાન્ડે ! કામની બાબતમાં હમેંશા કનફ્યુઝ રહેનારો ! ઘણા તો મજાકમાં તેને કન્ફ્યુઝ દેશપાન્ડે જ કહેતા, આવડો મોટો નિર્ણય, અને જરાય કન્ફ્યુઝન નહીં ? વાહ, મારુ મન તેને મનોમન સલામ કરતુ રહ્યું. આ વાત મેં ઘરમાં અને બીજા મિત્રોને પણ કરી અને એક સારા નિર્ણય લેનાર માણસનો ગર્વ અને આનંદ લીધો. ઘણી વખત મને એવું લાગ્યું કે આવો નિર્ણય લેવાની હિમ્મત મારામાં કેમ ન આવી ?
જાગી ને જોઉં તો.. 